BAČ: SEĆANJE NA GRANATIRANJE MANASTIRA BOĐANI

Manastir Bođani, jedan je od tri verska-sakralna objekta na području Srbije, tačnije SR Jugoslavije, koji su tokom poslednjeg rata bili izloženi granatiranju pretrpevši tom prilikom značajna oštećenja. Poznato je da su tokom rata u Bosni i Hercegovini pripadnici muslimanskih paravojnih formacija porušili i devastirali preko šest stotina pravoslavnih crkava, hramova i verskih objekata, dok je u susednoj Hrvatskoj stradalo više od dve stotine i pedeset pravoslavnih svetinja.

Na prostoru SRJ, gde podsećamo, nije bilo ratnih sukoba, oštećena su tri verska - sakralna objekta. Dve svetinje - pravoslavni Manastir Bođani i luteransku crkvu u Šidu oštetili su u jesen 1991. pripadnici hrvatske vojske prilikom granatiranja srpskih pograničnih mesta, dok su treću svetinju - pravoslavnu crkvu u Bačevcima (Bajina Bašta) devastirali muslimanski ekstremisti 5. oktobra 1992. u terorističkom napadu na prostor desne obale Drine.

MANASTIR BOĐANI - PODUNAVSKO SVETILIŠTE I BISER BAČKE!

Manastir Bođani, jedna od najvećih pravoslavnih svetinja,  nalazi se u opštini Bač i pripada Eparhiji bačkoj Srpske pravoslavne crkve. Glavna manastirska crkva je posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice. Manastir je udaljen je petnaest kilometara zapadno od gradskog naselja Bača, u pravcu Dunava a sam kompleks čine crkva, konaci i prateći ekonomski objekti. Nekoliko puta je kroz istoriju ova nadaleko poznata svetinja bila razarana i rušena ali je voljom dobrog naroda uvek i iznova obnavljana.

Istorija ovog pravoslavnog hrama je interesantna i turbulentna. Prvi manastir izgradio je trgovac Bogdan, rodom iz Dalmacije 1478. godine i to u znak zahvalnosti presvetoj Bogorodici za isceljenje! Bilo je to za vreme vladavine ugarskog kralja Matije.  Sadašnju crkvu je tokom 17. veka podigao bogati Mihajlo Temišvarlija, poreklom iz Segedina, i to kao četvrto crkveno zdanje na istom mestu posvećeno Vavedenju Presvete Bogorodice. 

Čuveni monah Zaharije istakao je da je prvi manastir u Bođanima bio naseljen monasima koji su došli iz Ravanice. Rušena je i paljena ova svetinja čak tri puta, a četvrti put manastir je pretrpeo i granatiranje u jesen 1991. godine za vreme građanskog rata u Hrvatskoj! Dva puta je manastir čak bio i poplavljen usled elementarnih nepogoda. 

Istorijski izvori beleže da bi nakon svakog razaranja, kaluđeri bežali u rit i vinograde te tamo pravili drvenu crkvu, da bi se potom vraćali i obnavljali manastir!

Za ovu nadaleko čuvenu pravoslavnu svetinju često se kaže da je biser arhitekture i doslovno slika jednog vremena! Veliki konak i crkva u Bođanima sagrađeni su u baroknom stilu, a živopis je slikao poznati zoograf toga doba Kristofor Žefarović. Ikone i freske u manastiru Bođani ostale su Žefarovićevo najznačajnije sačuvano delo. Freske su rađene uljanim bojama na osušenom zidu, a ne, kao ranije, slikanjem na vlažnom malteru. U konaku se nekada nalazio i bogat, stručno uređen Muzej posvećen upravo ovom umetniku, sa mnogim starinskim gravurama, uljanim slikama, crkvenim posudama, štamparskom presom i drugim raritetima, koji treba obnoviti.

Ovde se čuvaju i brojni predmeti doneti iz manastira Manasije, a ponos manastira je čudotvorna ikona Bogorodica Bođanska (jedna od šest pravoslavnih kanonizovanih ikona u svetu) koja ima čudotvorne isceliteljske moći. Manastirski kompleks obuhvata i kapelu Sv. Petke, koja je podignuta iznad lekovitog izvora. Ovu kapelu je 1896. oslikao još jedan čuveni ikonopisac Rafailo Momčilović, tadašnji monah manastira Manasija.

I ako se u manastirima uglavnom prave vino i rakija, manastir Bođani je jedinstven po tome što je u njemu monaško bratstvo pokrenulo proizvodnju piva, a subvencije za postorjenje su dobili od Pokrajinske vlade. 

U posedu manastira je i nekoliko hektara zemlje pod šumom i voćnjacima, kao i dvorište sa dosta drveća. U okviru konaka nalazi se mala kapela sa izvorom na kome se po predanju ktitor ovog manastira Bogdan umio i ozdravio. 

NAPAD NA GRADOVE I SELA SRJ

Iako na području SR Jugoslavije u periodu od 1991. do 1995. nisu vođeni ratni sukobi, treba istaći da je naša država više puta ciljano bila izložena granatiranju i pešadijskim napadima prilikom čega je život izgubilo i ranjeno više desetina civila. Bač, Šid, Apatin, Mali Zvornik, Bajina Bašta, Loznica, Ljubovija samo su neki od gradova naše otadžbine koji su pretrpeli teror i bombardovanje!

Već tokom proleća 1991. u  Bač počinje da pristiže hiljade srpskih porodica prognanih iz susedne Hrvatske. Ovde su pronašli novi dom, te privremeno sklonište i utočište od bombi, granata, metaka, logora i nasilja kojima je srpsko pravoslavno stanovništvo bilo izloženo. Već u septembru 1991. prve granate počinju da padaju na teritoriju opštine Bač što unosi dodatni strah, strepnju i uznemirenost među njegove stanovnike. Sirene za uzbunu, skrivanja po mračnim skloništima i vlažnim podrumima postaju deo surove svakodnevice, te realnost svih građana nezavisno od njihove verske i nacionalne pripadnosti. Tako u relativno kratkom vremenskom periodu jedna pitoma multinacionalna varoš, poznata kao oaza mira i lokalitet idealan za odmor, postaje mesto rizično za život i opstanak!

Neprijateljske granate 13. septembra 1991. odnose i prve ljudske živote a tada bivaju pogođene kuće i zgrade, te silos...tri lica su izgubila živote, mnogo je ranjenih, još više istraumiranih ljudi, pričinjena je velika materijalna šteta.  Sam podatak da su među žrtvama bili pripadnici i srpskog, hrvatskog, rusinskog, te ukrajinskog i mađarskog naroda dovoljno svedoči da su svi stanovnici Bača bili potencijalne mete napada jer "granata ne bira". 

GRANATIRANJE BAČA I BOĐANA

Iako su na snazi bile zabrane a alarmi za uzbunu česta pojava, manastir Bođani, baš kao i druge pravoslavne crkve širom opštine Bač, bile su prepune naroda.  U Bođanima se tih dana i meseci verni narod svakog dana okupljao i molio za prestanak rata i uspostavljanje mira. Iako su u neposrednoj blizini odjekivale bombe i meci, to ljude nije sprečilo da prisustvuju molitvama i liturgijama. Iako su ulice bile puste i prazne, hram je doslovno vrveo od naroda!  

Tog septembra 1991. više granata ispaljeno je sa položaja hrvatske vojske na Bač i na selo Bođani, a čak četiri pale su u dvorište pravoslavnog manastira i pričinile poprilična oštećenja i materijalnu štetu.

U saopštenju Pokrajinskog sekretarijata za informacije Vojvodine navedeno je da su u neposrednoj blizini manastira Bođani pale četiri granate. Jedna granata pala je u ekonomsko dvorište Bođanskog manastira i izazvala poprilična oštećenja zidova okolnih objekata. Preostale tri granate pale su u dvorište i okolinu manastira. Prema mišljenju eksperata koji su odmah stigli na lice mesta, pripadnici hrvatske vojske su dejstvovali granatama kalibra 120  milimetara. Eksplozije su izazvale veliko uznemirenje među stanovništvom koje se odmah povuklo u podrume. Usled siline udara više detonacija na području pravoslavne svetinje i okolnih objekata pojavile su se veće pukotine i oštećenja na zidovima koja su se u narednim godinama sve više povećavala. Stručnjaci su odmah po izvedenom napadu istakli da detonacije ugrožavaju strukturu i oslabljuju stabilnost zidova manastira. 

Na spomen obeležju posvećenom borcima i civilnim žrtvama uklesana su imena četrnaestoro meštana Bača koji su stradali u periodu od 1990-1999. godine. Najmlađa žrtva bio je dvogodišnji dečak, a među stradalim vojnicima i civilima su pripadnici srpskog, ukrajinskog i rusinskog naroda. Svake godine na Vidovdan stanovnici opštine Bač okupljaju se kako bi odali poštu žrtvama i herojima prisećajući se na prigodan način tog tužnog, burnog i turbulentnog vremena!

Piše: istoričar/sociolog Igor Mitić, Beograd