KISELJAK: SEĆANJE NA HUMANOST HRVATSKOG NARODA PREMA SRPSKIM CIVILIMA

 

Rat u Bosni i Hercegovini (1992-1995) ostavio je za sobom pustoš i rasulo a narodima koji ovde žive nezaceljene rane i gorke uspomene. Ipak, i u tim burnim vremenima bilo je mnoštvo pozitivnih slučajeva humanosti gde su se obični ljudi među sobom pomagali i spašavali jedni druge. Upravo na temelju tih svetlih primera čovečnosti svi danas možemo mnogo naučiti i graditi bolje i prosperitetnije društvo.

U sarajevskom javnom diskursu danas je, nažalost, gotovo nemoguće bilo šta čuti i saznati o dobročinstvima koje su pokazali pripadnici hrvatskog i srpskog naroda za vreme poslednjeg rata. Tako imamo situaciju da brojni bošnjački mediji koji su najčešće instruisani od vladajućih političkih partija uglavnom propagiraju mržnju i podele podgrejavajući međuetničke tenzije.

HUMANOST NARODA KISELJAKA

Čini se da tog 20. juna 1992. godine nije bilo humanijeg mesta na prostoru bivše Jugoslavije od Kiseljaka, gradića u srednjoj Bosni čiji su stanovnici upravo u tim teškim, burnim, ratnim vremenima svima održali lekciju iz ljudskosti i ispisali najlepše stranice istorije čitavog ovog podneblja.

Kiseljak je udaljen 36 kilometara od Sarajeva, i oduvek je bio sinonim za suživot i multikulturalnost. Reč je o mestu gde su vekovima u zajedništvu i slozi živeli pripadnici različitih nacija i verskih konfesija. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine opština Kiseljak je imala 24 164 stanovnika od čega su većinu činili Hrvati kojih je bilo 12 550, dok Muslimana bilo 9.778 ili 40,46 posto. Podaci nam pokazuju da je u Kiseljaku živelo i 1856 Srba, Jugoslovena i pripadnika drugih nacionalnosti.

Nesrećni rat koji je izbio 1992. izmenio je značajno nacionalnu strukturu u čitavoj državi a prisilna migraciona kretanja i ratni mortalitet znatno su uticali kako na promene u broju stanovnika tako i na dotadašnje odnose triju naroda.

Srpski narod nikada ne može zaboraviti sva dobra dela hrvatskog naroda ovog kraja. Kada govorimo o Kiseljaku, treba naglasiti da su se ratna dešavanja ovde prelila iz obližnjeg Sarajeva. Preživeli Srbi svedoče da su ubistvo srpskog starog svata na Baščaršiji 01.03.1992. i formiranje brojnih muslimanskih paravojnih formacija doveli do egzodusa srpskog stanovništva iz deset Sarajevskih opština, ali i iz susednih opština Kiseljaka, Vareša i Olova. Mnoge srpske porodice tih ratnih godina u strahu za vlastite živote napuštaju svoje domove i novo prebivalište pronalaze na Ilidži i u Ilijašu, teritorijama pod kontrolom srpskih snaga ali i u hrvatskim selima gde su svi bili vrlo dobro prihvaćeni i zbrinuti.

NAPAD NA SRPSKO STANOVNIŠTVO U OPŠTINI VISOKO

Podsećanja radi, muslimanske postrojbe su u maju 1992. izvršile sveopšti napad na srpsko civilno stanovništvo u opštini Visoko a najveći napad desio se 20.06.1992. kada je zapaljeno više srpskih sela a svirepo ubijeno više desetina civila, dok je stotinu civila - dece, žena i starijih osoba zarobljeno i zatočeno u logore. Ljudi su ubijani u svojim kućama. Najmlađa žrtva muslimanske tzv. Armije BiH bila je desetogodišnja Višnja Bajić, dok je najstarija žrtva imala 86 godina. Preplašeno srpsko stanovništvo dalo se u paničan beg ne bi li sačuvali vlastite živote i izbegli tragični scenario koji im je bio namenjen.

Upravo tada na scenu stupaju Hrvati, stanovnici Kiseljaka, koji baš u tom momentu pokazuju svoje pravo lice - lice humanosti, čestitosti i dobrote.

Hrvati Kiseljaka pokazali su u tom najtežem i najburnijem vremenu šta znači biti čovek! Ljudi široke duše i velikog srca, rizikovali su vlastite živote kako bi pomogli prognanom srpskom civilnom stanovništvu na čemu smo im svi večno zahvalni. Bez ikakvog razmišljanja hrvatske porodice su toga proleća i leta 1992. otvorile vrata svoga doma za srpsku nejač koja je iz Visokog, Zenice, Sarajeva proterana od muslimanske vojske i režima Alije Izetbegovića. Izbeglom srpskom stanovništvu pruženo je utočište - krov nad glavom, kao i sva neophodna pomoć. Humane namere pokazali su doslovno svi - od hrvatske vojske (pripadnika Hrvatskog Vijeća Obrane), preko katoličke crkve do običnih ljudi, civila koji su nesebično pomagali našem narodu. Zdravstveni radnici iz Kiseljaka, heroji u belom, odmah su pritekli u pomoć ranjenim srpskim civilima, spašavajući tako živote ugroženih. Srpski civili, zahvalni na humanim delima nisu se ustričavali da stanu pred TV kamere i javno se zahvale komšijama Hrvatima i svima onima koje nisu ni poznavali. Iako su prognani iz svojih domova, bili su srećni što su preživeli.

KISELJAK – OAZA MIRA I GRAD SPASA ZA SRBE

Godinama unazad, Srbi iz Kiseljaka svedočili su u više navrata kako su Hrvati iz ove opštine pokazali veliku humanost tokom poslednjeg rata. Svo vreme rata dok je Kiseljak bio pod kontrolom HVO-a, srpsko stanovništvo je bilo maksimalno zaštićeno i uživalo je jednaka prava kao i pripadnici većinskog hrvatskog hrvatskog naroda. Dok su se na drugim frontovima vodile teške bitke, Kiseljak je uspeo da zadrži epitet "oaze mira". Lokalni Hrvati sačuvali su tokom tog najburnijeg vremena pravoslavni Hram Svetog proroka Ilije od napada muslimanskih snaga a sva imovina, te sakralni i društveni objekti u vlasništvu Srba bili su maksimalno zaštićeni i čuvani. I dok su u tom "multietničkom" Sarajevu srpski civili zatvarani u muslimanske logore, te ubijani i progonjeni, u Kiseljaku je bila prisutna sasvim drugačija slika. Ova varoš je svoje građane čuvala i sačuvala! Osim toga, u Kiseljak su više puta pristizale i srpske izbeglice iz drugih krajeva Bosne i Hercegovine koje je muslimanska tzv. prognala iz njihovih domova!

U publikaciji “Svjedoci govore” u izdanju Republičkog centra za istraživanje ratnih zločina detaljno je predstavljana ratna Golgota Srba na području opštine Visoko u periodu od 1992. do 1995. godine. Poseban deo je posvećen humanosti i dobročinstvu hrvatskog naroda iz Kiseljaka prema progonjenom srpskom stanovništvu koje je baš ovde pronašlo spas. Autor navodi da odnosi između Srbi i Hrvata bili na visokom nivou i da su se ljudi ovde poštovali i pomagali. Autor je podsetio da su brojni Hrvati rizikujući vlastite živote čuvali Srbe u svojim kućama štiteći ih od napada bošnjačke-muslimanske vojske. Osim toga, često su prevozili mnoge srpske porodice iz Visokog na područje Kiseljaka i Vareša (pod kontrolom HVO) i tako im spasili živote, navodi se u publikaciji.

U knjizi se navodi da su se u dobrim delima posebno istakli Hrvati iz sela Podastinje kod Kiseljaka koji su u zoru 21. juna 1992. dočekali kolonu srpskih izbeglica iz Visokog (prognanu od muslimanske vojske) i tom prilikom Srbima ponudili hranu, smeštaj, prvu pomoć. Srpske porodice su tada na najkvalitetniji način primljene u Kiseljak, što je zabeleženo čak i tv kamerama. Deca su dobila sve što im je bilo neophodno a u ovom pružanju pomoći se istakao veći broj hrvatskih porodica među kojima naročito porodica Nike Vujice. U knjizi se navodi da nije izostala ni pomoć komande HVO-a u Kiseljaku, koji su pomagali u prevoženju izbeglica na bezbedna područja pod srpskom kontrolom.

Srbi su vozilima HVO-a prebačeni Kaknja do sela Poljine a odatle su nastavili peške uz oružanu pratnju HVO do sela Slavin i Planinica. Stanovnici ovih sela su prijateljski dočekali izbegle Srbe, obezbedili im prenoćište i hranu a narednog dana omogućili prevoz do Vareša, Okruglice, Nišića.

SRPSKE PORODICE NE ZABORAVLJAJU HUMANOST

Neđo Vuković uspeo je da preživi masakr u selu Kološići, opština Visoko, koji su 20.06.1992. počinili muslimanski vojnici. Tada su mu na kućnom pragu ubijeni otac, majka, brat i troje rođaka. Svi su bili civili koji su kobnog dana obavljali uobičajene poslove. Nakon zločina Neđo se skrivao kod komšije 15 dana i onda je uspeo da pređe u Kiseljak, gde mu je tromesečno utočište pružala porodica hrvatske nacionalnosti.

Neđu su prihvatili lokalni Hrvati koji su mu tamo pružili svu neophodnu pomoć. Zahvaljujući Hrvatima iz sela Lješevo, Neđo je 7. jula 1992. ilegalnim putem uspeo da pređe na teritoriju Republike Srpske i spasi živu glavu.

Jasna Popić, predratna meštanka Muhašinovića, ispričala je da su kobnog dana meštani krenuli u dubinu navedenog sela i počeli se okupljati u šumici. Ona je posvedočila da su Hrvati sela Podastinje prihvatili srpski narod, pružili im pomoć i utičošte."Tu su došle i druge žene sa djecom sa Kozaraca, intaj je zbijeg postepeno postajao sve brojniji (..). Sjedila sam sa djecom u tom zbijegu u šumi. U neko doba dana pored nas je pala granata. Zbjeg se postepeno počeo puniti sa ženama, djecom i starima iz udaljenih sela Gornje Zimče, Kološića, Topuzovog Polja..".

Aleksandar je imao samo 23 godine kada se našao u izbegličkoj koloni koja je tog juna 1992. pristigla u Kiseljak. "Svi smo bili u strahu, bili smo obični civili koji nisu imali prit da se odbrane a kamoli oružje. Oko nas su padale granate, muslimanski vojnici su ubijali sve pred sobom, ko nije odmah ubijen, bio je odveden u njihovd logore i tamo strašno mučen, srpske žene su tamo svašta prošle...samo Božijom voljom i dobrotom naših suseda Hrvata smo preživeli, hvala im mnogo. Spasili su nam živote, prihvatili nas kao svoj narod, dali nam hrane, vode, smještaj, svakome kome je šta trebalo sj izašli u susret."

Zorica je imala osam godina kada je sa majkom, ocem i sestrom proterana iz rodnog Visokog. - "Kada palim svijeće za naše žrtve iz Visokog, ja obavezno u našem Hramu svetog Ilije u Kiseljaku upalim svijeće i pomolim se za cijeli hrvatski narod Kiseljaka, za njihovo zdravlje i dobrobit. Oni su mene spasli, pomogli meni i porodici kad mi je bilo najteže...ne bi danas bilo ni mene, ni mojih roditelja ni moje djece da nas narod Kiseljaka nije tako velikodušno prihvatio. Spasili su i nas i sve buduće generacije".

Nikola Samardžić bio je pripadnik Vojske Republike Srpske kada je te 1992. uspeo da preživi napad muslimanskih snaga. Uprkos gnevu i ogorčenosti koje oseća prema dojučerašnjim komšijama Muslimanima, ne krije zadovoljstvo i zahvalnost prema hrvatskom narodu. :"oni su mene primili kao brata, kao rod rođeni, to što sam bio vojnik, da kažem druge vojske, njima nije bilo važno. Ispali su ljudi i prema meni i prema cijelom srpskom življu..".

CRNI BILANS TRAGEDIJE SRBA I HRVATA KISELJAKA

Tokom trajanja rata na području opštine Kiseljak prilikom napada muslimanske vojske na pogranična mesta ali i tokom granatiranja centra i drugih naseljenih mesta, stradalo je više od 220 meštana hrvatske i srpske nacionalnosti, među kojima i osmoro dece. Najmlađa registrovana žrtva bio je dečak Stjepan, star tek godinu dana, dok je najstarija žrtva imala 83 godine.

Pripadnici HVO-a su časno branili svoj grad i pokazali su visok stepen humanosti prema civilima, nezavisno od njihove nacionalne i verske pripadnosti.

Iako je Kiseljak svo vreme rata dobro branjen, muslimanske postrojbe su kukavički u više navrata granatirale sam centar varoši i civilne ciljeve prilikom čega je stradalo i ranjeno mnogo civila.

Jedan od prvih napada muslimanske postrojbe izvršile 19.04.1993. a meta je bilo pitomo selo Višnjica Gaj prilikom čega je stradalo šestoro hrvatskih civila, među kojima je bio i trinaestogodišnji dečak.

Pogranična sela poput Gojakovca i oblasti Lepenice bila su takođe često izložena napadima bošnjačke-muslimanske Armije BiH a jedan od takvih zločina desio se i 17.06.1993. kada su pripadnici bošnjačke vojske iz susednih sela i opština upale u ovo mirno i pitomo nacionalno mešovito mesto i počinile neoprostiv zločin nad civilima srpske i hrvatske nacionalnosti. U selu nije bilo nikakvih vojnih ciljeva, niti su tu vođene ikakve borbe. U trenu je ugašeno devet života. Najmlađa žrtva bio je trinaestogodišnji dečak Spomenko Lučić a napadači nisu poštedeli ni žene, ni starije osobe. Žrtve su bile i rodbinski povezane.

Piše: Igor Mitić, Beograd

FOTO: Publikacija "Svjedoci govore"