CRKVA U SELU DOBRIČ - JEDINA PRAVOSLAVNA SVETINJA U ŠIROKOM BRIJEGU I Z-H KANTONU

Hram Svete mučenice Nedjelje jedina je pravoslavna svetinja na području Zapadnohercegovačkog kantona. Nalazi se u Dobriču, malom pitomom mestu gde je do pre rata živeo najveći broj Srba u opštini Široki Brijeg.

ŠIROKI BRIJEG - GRAD NA RECI LIŠTICI 

Na svega dvadeset kilometara zapadno od Mostara, na reci Lištici smešten je grad Široki Brijeg. Ovo znamenito mesto oduvek je privlačilo pažnju brojnih posetilaca zahvaljujući pre svega svojim prirodnim osobenostima. Široki Brijeg odlikuju specifični krajolici i fascinantni pejzaži, sa mnogobrojnim fenomenima krša, a karakterišu ga još i biološka raznolikost kao i veliki broj izvorišta. Grad se nalazi u području Zone visokog krasa koju odlikuje izražena šarolikost svih kraških oblika reljefa: ponora, vrtača, kraških polja, jama i uvala.

Široki Brijeg je smešten na severu Hercegovine i predstavlja centar Zapadnohercegovačkog kantona u entitetu Federacija BiH.  Prema službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, tadašnja opština Široki Brijeg je brojala 27.160 stanovnika, raspoređenih u trideset i pet naseljenih mesta. Većinu su oduvek činili Hrvati (98,91%), a tu su živeli i pripadnici srpskog naroda, te malobrojni Bošnjaci - Muslimani i ljudi drugih nacionalnosti. Popis stanovništva sproveden tokom 2013. godine pokazuje nam da je na području ovog grada živelo 28 929 stanovnika.

DOBRIČ - MESTO DOBRIH I VREDNIH LJUDI

Među mnoštvo sela koja pripadaju opštini Široki Brijeg izdvaja se i selo Dobrič koje se nalazi na magistralnoj cesti M 6.1 između Mostara i Širokog Brijega. U ovom etnički mešovitom naselju živelo je najviše stanovnika srpske nacionalnosti na području čitave širokobriješke opštine. Podaci popisa iz 1991. jasno nam pokazuju da je u Dobriču živelo 667 stanovnika, od čega su većinu činili Hrvati sa udelom od 82,45 procenata.

Do 1992. u Dobriču, tačnije zaseoku Podulica živelo je i trideset srpskih porodica sa ukupno 113 stanovnika. Migraciona kretanja, ekonomski faktor kao i turbulentna dešavanja učinila su svoje pa je tako udeo srpskog življa danas znatno manji. Sama blizina reke Lištice, kao i činjenica da se radi o mestu gde se sudaraju mediteranska i kontinentalna klima učinili su čitav ovaj kraj poželjnim mestom za život ali i idealnom lokacijom za relaksaciju, predah i odmor. Široki Brijeg iz godine u godinu beleži sve veći broj posetilaca a turizam postaje jedna od primarnih grana.

U Dobriču se retko obraćala pažnja na to ko je kakve veroispovesti i kojoj naciji pripada! Najvažnije je biti čovek, kažu meštani ovog malog ali posve interesantnog mesta. Sloga i poštovanje su ono što krasi Dobrič i po čemu je ovo mesto nadaleko poznato. Srbi i Hrvati oduvek su živeli kao jedno, pomagali su se međusobno, dočekivali skupa kako katoličke tako i pravoslavne praznike, međusobno su se posećivali, išli jedni drugima na svadbe, venčanja, slave i proslave a isto tako zajednički delili i one tužne trenutke.

I kada se zaratilo, većina Srba je ostala u svojim kućama a pored svojih komšija Hrvata osećali su se sigurno i bezbedno. I danas je tako. Svima je jedina briga kako opstati u današnje teško vreme - ljudi se bave poljoprivredom ili sopstvenim zanatima, vredno rade kako bi svojim porodicama život učinili lakšim. Meštani važe za velike domaćine, za marljive i vredne ljude široke duše čija su vrata svakome gostu uvek i širom otvorena. Srbi iz Dobriča aktivno učestvuju u društvenom životu Širokog Brijega i čitavog Zapadnohercegovačkog kantona. 

ISTORIJA DOBRIČA I ŠIROKOG BRIJEGA

Ostaci gradova iz ilirskog vremena potvrđuju nam da je područje Širokog Brijega i u predistorijskom vremenu bilo veoma gusto naseljeno. Čak i u antičko doba, kada ovaj kraj beše pod rimskom vlašću, bujao je život. Vredni arheolozi uspeli su pronaći ostatke rimskih utvrđenja (refugija) i puteva iz kasnog antičkog doba poput utvrđenja u selu Biograci ili kapele u Mokrom. Današnja Matijevića gradina krije ostatke većeg utvrđenja-grada, najverovatnije Mokriskika, koji u svojim rukopisima sredinom 10. veka spominje i čuveni Konstantin Porfirogenit.

Dolaskom osmanske imperije na vlast sredinom druge polovine 15. veka narod doživljava egzodus i biva desetkovan što nam potvrđuju i prvi osmanski popisi sprovedeni u Hercegovini (god. 1468./69., potom 1475.-75. i 1519.) koji pokazuju da se narod zadržao samo u brdskim selima. Od pada pod Osmanlije pa sve do sredine XIX veka Široki Brijeg pa i čitava Hercegovina bivaju gotovo odsečeni od svih društvenih, kulturnih i političkih zbivanja susednih katoličkih zemalja. Do tad postojeći crkveni objekti bivaju porušeni..

Istorijski izvori beleže da su još pre 1845. godine na području Širokog Brijega određeni stanovnici ispovedali pravoslavlje i negovali srpske običaje i tradiciju. Prisustvo Srba u Širokom Brijegu i okolini potvrđuju i brojni očuvani ćirilični natpisi i rukopisi. 

Tokom 1971. godine naseljavali su Srbi i sela Biogradce, Donji Gradac, Kočerin a bilo ih je i u samom centru Širokog Brijega. Iako malobrojni, Srbi ovog kraja vredno su baštinili svoju kulturu, svoj folklor i negovali svoje običaje prenoseći ih sa generacije na generaciju. 

Prvo potvrđeno postojanje Dobriča datira još iz 18.  veka gde se u svešteničkim spisima spominje tadašnji "poglavar" sela Dobrič.

Sam Široki Brijeg je počeo nastajati početkom XX veka i to neposredno u blizini vodenice Ćemer što u prevodu sa turskog jezika znači svod pa je tako od samih početaka istim imenom nazvano i samo mesto. Nakon  povezivanja sa Mostarom 1900. godine grad je nazvan Lištica. Ipak, otkako je postao administrativnio središte pa sve do 28. aprila 1952. službeni naziv opštine i kotara bio je Široki Brijeg. 

PRAVOSLAVNA SVETINJA - BISER ZAPADNE HERCEGOVINE

Kao što je rečeno u Dobriču postoji pravoslavna svetinja a reč je o veleletnom Hramu Svete mučenice Nedjelje koji pripada eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj. Hram Svete mučenice Nedjelje je jedini objekat Srpske pravoslavne crkve, na teritoriji grada Širokog Brijega i generalno teritoriji Zapadnohercegovačkog kantona. 

Svetinja je izgrađena 1977. godine i nalazi se u zaseoku Podulica. Ovaj Hram oduvek je služio kao mesto okupljanja srpskog pravoslavnog naroda kako iz opštine Široki Brijeg, tako i iz komšijskih opština Grude, Posušje i Ljubuški. Iako malobrojni, vernici su se oduvek okupljali na ovom svetom mestu i uz molitvu pronalazili mir, spokoj i radost. Jedinstvo i međusobna solidarnost spajali su Srbe sa ovih prostora. Kulturna baština našeg naroda sa ovog područja sačuvana je upravo najviše zahvaljujući crkvi i sveštenstvu koje se od davnina trudilo da zapiše, sačuva i prenese svako slovo, svaku reč, svako delo!

Lokalni paroh ističe da je zahvaljujući komšijama Hrvatima crkva u Dobriču i tokom tih najtežih ratnih dana očuvana i maksimalno zaštićena od svih ratnih dejstava a slično je i sa kulturnim spomenicima, te večnim počivalištem Srba u selu. 

Hram Svete mučenice Nedjelje je restauiran tokom decembra 2015. godine. Obnova unutrašnjosti i spoljašnjosti hrama, kao i zida oko porte, izvršena je uz pomoć Ministarstva raseljenih osoba i izbeglica Federacije Bosne i Hercegovine, uz posebno zalaganje resernog ministra, gospodina Edina Ramića i gospodina Slobodana Tomića, delegata u Domu naroda Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine.

Prilozima meštana Dobriča i Širokog Brijega, te zalaganjem njihovih potomaka rasutih po čitavom svetu, ova pravoslavna svetinja živi i traje! 

Crkva Svete Nedjelje u Dobriču svoju krsnu slavu proslavlja prve nedelje nakon svetog Ilije. Upravo tada, meštani iz ovog ali i okolnih sela dođu da u molitvi zajednički proslave ovaj sveti dan. Dođu tada i brojne porodice iz različitih delova zemlje i regiona kako bi obišli svoj rodni kraj i posetili svoga ognjišta. Zavlada tada neka lepa, pozitivna atmosfera, ožive sećanja na stara vremena, probude se seta i nostalgija i čini kao da čitavo mesto naprasno oživi i zablista novim sjajem i nekom novom, posebnom energijom! 

Liturgiju služi protojerej Nebojša Radić, paroh Treće mostarske parohije, koji je veoma dobro upućen u sve potrebe samih meštana koji ga izuzetno cene i poštuju.  

- Ovdje ima četrdesetak pravoslavnih vjernika. Većina njih je ostala ovdje za vrijeme rata. Crkva u ratu nije dirana, istakao je paroh Radić u jednom od svojih intervjua dodajući kako se lokalno stanovništvo bavi uglavnom poljoprivredom i stočarstvo. 

U selu Dobrič se nalazi takođe i katolička kapela Sv. Ante koja datira još iz 1912. godine a tokom 1970-ih iznad kapelice je izgrađena crkva Sv. Josipa. Dobrič pripada jednoj od najstarijih franjevačkih župa u BiH, župi Mostarski Gradac. Svake godine se održava okupljanje na dan Sv. Ante kao i na dan Sv. Josipa.

Selo Dobrič još krasi i verska svetinja kapelica Sv. Obitelji (2010.) kao i Križ, koji su izgrađeni na obližnjem brdu. 

"SATANIZACIJA" ŠIROKOG BRIJEGA

Zbog činjenice da je Široki Brijeg oduvek većinski bio naseljen hrvatskim stanovništvom, ovo mesto postalo je "trn u oku" političkom Sarajevu i bošnjačkoj javnosti. Tako su  sarajevski mediji još od 1993. godine i izbijanja bošnjačko-hrvatskog sukoba započeli kampanju "satanizacije" građana Širokog Brijega a sve na temelju dezinformacija i isceniranih incidenata. Cilj je bilo širenje etničke mržnje pa je tako baščaršijska javnost zaista počela da veruje kako je Široki Brijeg "leglo ekstremizma" i kako tamo neprestano buja šovinizam. Svetli primeri suživota Srba i Hrvata, pozitivni ekonomski rezultati, kulturni događaji, sjajni uspesi mladih kao i procvat turizma nisu mogli pronaći svoje mesto u javnoj sferi. 

Izveštavanje o Širokom Brijegu bilo je strogo ograničeno samo na negativne vesti a koje  najčešće nisu imale uporište u realnosti.  Sve to je rađeno i sa još jednim ciljem - da se prikrije onaj pravi šovinizam prisutan u Sarajevu. Iscenirani incidenti, netačne i neproverene vesti i neosnovane optužbe postali su glavni "alat" u rukama sarajevskih moćnika koji su na ovaj način odlučili da kreiraju društvenu sliku i obračunaju se sa običnim narodom, stanovništvom Širokog Brijega. 

Satanizacija traje i dan danas! Odavno je svima, i Hrvatima i Srbima, jasno da bilo kakav incident, uvredljiv grafit ili neljudski akt apsolutno nema veze sa pripadnicima hrvatskog naroda već da se adresa vinovnika tih (ne)dela nalazi u gradu na Miljackoj!   

Jedan od pokušaja da se pokvare dobrosusedski odnosi između Srba i Hrvata dogodio se u leto 2020. kada su u selu Dobrič osvanuli uvredljivi grafiti usmereni protiv srpskog naroda. Znali su neprijatelji da u Dobriču hrišćanski narodi žive veoma dobro i složno, da se ljudi poštuju i uvažavaju pa su odlučili na mizeran način to da unište. Ali uzalud! Lokalni Srbi nisu poverovali u ove laži i nisu pristali da budu piuni u toj sramotnoj igri i predstavi.  

Odmah po zbivanju ovog nemilog događaja meštani Hrvati iz sela Dobrič su se organizovali i prefarbali zid kod Crkve Svete Nedjelje . 

Protojerej Nebojša Radić, paroh Treće mostarske parohije, osudio je vandalski čin istakavši da su Srbi i Hrvati u Dobriču oduvek složno živeli kao i da njihove odnose nije poremetio čak ni surovi rat. On je naglasio da je pravoslavna crkva sačuvana i tokom najžešćih sukoba i to upravo zahvaljujući ljudima hrvatske nacionalnosti. Zato je svima bilo čudno da se tako nešto zbilo, godinama, pa i decenijama nakon završetka rata.

Predsednik mesne zajednice Dobrič-Grabova Graba-Prolo Dragan Marić istakao je 2020. da su  se meštani Hrvati organizovali čim su čuli neprijatnu vest o pretećim grafitima.

- Јa sam se odmah čuo sa mještanima Srbima iz pomenutog naselja, malo smo popričali i tražili način da to odmah prefarbamo. Nije nikome bilo svejedno. Mislim da smo dali do znanja da to osuđujemo kao lokalna zajednica. Mještani koji žive u tom naselju trebaju da se osjećaju bezbjedno, a ne nelagodno. I do sada smo im uvijek bili na raspolaganju - naglasio je tada Marić.

Pravoslavni sveštenik Nebojša Radić zahvalio je meštanima Hrvatima za ovaj gest, navodeći da Srbima koji su ovde u manjini puno znači podrška komšija i lepa reč. On je dodao da mnoge porodice nisu napuštale svoje domove ni za vreme trajanja ratnih sukoba i pozvao sve na mir i solidarnost. 

- Nadam se da će i grad Široki Brijeg pokazati više brige i senzibiliteta prema mještanima Dobriča koji, primjera radi, nemaju vodovod, dok ga okolna naselja imaju. Dosta je stvari koje bi mogle biti mnogo drugačije - napomenuo je tada Radić.

Nakon razotkrivanja niza isceniranih lažnih incidenata gde su glavni akteri bili Bošnjaci - muslimani, koji su pokušali da za vlastita nedela optuže Srbe i Hrvate, svima je postalo jasno da  arhitekte svih tih nedela sede u Sarajevu!

Podsećanja radi, policija Republike Srpske razotkrila je ne tako davno slučaj Bošnjaka iz sela Kukavice kod Rogatice koji je sam sebi zapalio automobil i slao preteće poruke a potom pozvao medije i za sve optužio Srbe a sebe predstavio kao "nevinu žrtvu" i "ugroženog povratnika". Nedugo posle toga, policija u Gornjem Vakufu-Uskoplju utvrdila novi slučaj prevare kod jednog drugog Bošnjaka-Muslimana koji je sam sebi pisao uvredljive grafite a potom alarmirao sve medije i optužio za ta nedela hrvatski narod. Slično je i sa isceniranim incidentima u Srebrenici, Bratuncu i Mostaru gde su pokušane slične podvale...

Piše: istoričar/sociolog Igor Mitić, Beograd