PREĆUTANA ISTINA! BURNA PROŠLOST RODNOG MESTA SLAVNOG NOBELOVCA IVE ANDRIĆA!
Iako je u domaćoj i svetskoj istoriji ostavio velik i neizbrisiv trag, o poreklu, ranom detinjstvu i životu slavnog nobelovca Ive Andrića nije se puno pisalo ni govorilo. Svetski priznati književnik je rođen 9. oktobra 1892. godine u mestu Dolac kod Travnika i svoje detinjstvo je proveo u Bosni koja je tada pripadala Austrougarskom carstvu. U Matici rođenih crkve Svetog Ivana Krstitelja u Travniku, pod rednim brojem 70, stoji da je 9. oktobra 1892. godine rođen Ivan, sin Antuna Andrića, podvornika i Katarine Andrić, rođene Pejić. Budući veliki pisac rodio se u noći između 9. i 10. oktobra, u Travniku, dok mu je majka boravila kod rodbine. Sam pisac će kao datum rođenja navoditi 10. oktobar koji je kasnije i ozvaničen.
O značajnim delima i ostvarenjima našeg nobelovca napisano je hiljade i hiljade tekstova, pisano je i o njegovim anegdotama i zanimljivim situacijama, o mestima koje je posećivao i obilazio, o susretima sa ljudima različitih profesija i karaktera iz raznih delova sveta...Međutim, ono što je ostalo nedorečeno i o čemu je javnost veoma slabo upoznata jesu informacije i podaci o zavičaju slavnog nobelovca kao i o burnoj prošlosti i teškoj sudbini koju je ovo područje doživelo za vreme poslednjeg rata u Bosni i Hercegovini!
IVO ANDRIĆ KAO "NEPRIJATELJ" ALIJINE BOSNE!
Mesto Dolac nalazi se u opštini Travnik i imalo je poprilično burnu istoriju koja je svih ovih godina i decenija bila nepravedno zapostavljena i nekako uvek "ostavljana" po strani. U poslednjem ratu koji je vođen na teritoriji Bosne i Hercegovine (1992-1995), andrićev rodni Travnik i selo Dolac su u velikoj meri bili razoreni i opustošeni a njegovi meštani, i Srbi i Hrvati, su doživeli egzodus i veliko stradanje. Sve te zločine su počinili pripadnici muslimanske tzv. Armije Bosne i Hercegovine koji su još u rano proleće 1992. krenuli sa stvaranjem "Islamske Bosne i Hercegovine" i čišćenjem pravoslavnog i katoličnog stanovništva sa ovih prostora!
Ivo Andrić je u sarajevskoj javnosti još mnogo ranije proglašen za "četnika i ustašu", te za neprijatelja muslimanskog naroda, njegova literatura postaje omražena, negde čak i zabranjena a u leto 1991. se desio pravi vandalizam. Tog 1. jula 1991. (dakle pre izbijanja ratnih sukoba) bošnjački-muslimanski vandali i ekstremi su u Višegradu porušili bistu slavnog nobelovca Ive Andrića. Ovaj neljudski čin izvršila je grupa priprostih i neukih ljudi koji su se tog dana okupili. Uz brojne poruke mržnje usmerene protiv srpskog naroda i uopšte pravoslavlja, okupljeni demonstranti su zapalili jednu zastavu i simbolično porušili bistu svetski priznatog književnika koji je proslavio čitavu Jugoslaviju po svetu. I dok se slavnim nobelovcem i njegovim delima ponosio (a i danas se ponosi) učen svet, dok su se njegova dela prevodila na strane jezike u gradovima širom zemljine kugle, pojedinci koji nikada nisu ni otvorili neku ozbiljniju literaturu, oskrnavili su spomenik posvećen velikom Andriću. Ograničeni u svojoj mržnji, ti (ne)ljudi su u Ivi Andriću videli samo “jednog običnog Srbina”! Tako su ga i pogrdno nazivali “četnikom, vlahom, agresorom” pa čak i “ustašom” budući da je Andrić rođen u većinski hrvatskom selu Dolac kod Travnika.
TRAVNIK KAO POPRIŠTE SUKOBA - ETNIČKO ČIŠĆENJE SRBA
Svoju mržnju muslimanski ekstremi su iz Podrinja relativno brzo usmerili i na prostor travničke opštine tokom 1992. godine, onomad kada su rejon Srednje Bosne "čistili" od srpskog stanovništva. Na meti napada tog proleća 1992. našla su se sva srpska sela u opštini Travnik a stradao je i sam gradić.
Narod u Travniku je relativno dobro živeo do izbijanja ratnih sukoba u proleće 1992. godine. Prve žrtve kao i u svim drugim bosansko-hercegovačkim opštinama bili su Srbi, civili, obični građani. Rat su započeli muslimanski političari podstaknuti nekakvim sumanutim idejama o "stvaranju nezavisne muslimanske Bosne i Hercegovine".
Već u proleće 1992. godine muslimanski ekstremisti su napali rodni grad slavnog nobelovca. Srpska sela i zaseoci bivaju izloženi granatiranju, snažnim artiljerijskim i pešadijskim napadima. Srbi civili bivaju bez ikakvog razloga hapšeni i privođeni, formiraju se prvi logori i zatvori za Srbe. Nestanci i otmice ljudi postaju svakodnevna pojava a ostanak Srba u Travniku doslovno je postalo pitanje života i smrti. Prepuni mržnje muslimanski fanatici upadaju u srpske kuće, vrše zločine i pljačke a mete napada postaju i pravoslavne crkve i hramovi, te kulturni spomenici. Srbi tako preko noći postaju stranci u svom rodnom gradu Travniku!
Srpski civili su zatvarani u logore, brojna sela su spaljena a stanovništvo je prognano! U Travniku je tokom rata, na kućnom pragu ali i u izbegličkim kolonama život izgubilo preko tri stotine Srba, civila i branilaca. Najmlađe žrtve imale su tri i četiri godine! Osim ljudskih žrtava, pričinjena je i velika materijalna šteta.
U mestu Turbe kod Travnika, muslimanski ekstremisti su u proleće 1992. opljačkali i oštetili pravoslavnu crkvu Svetog Jovana Krstitelja, inače podignutu 1970. godine. Freske su oštećene, dragocenosti prisvojene a svetinja je demolirana. U napadima muslimanskih snaga te 1992. zapaljen je i Parohijski dom u mestu Turbe.
U napadu muslimanskih ekstremista na selo Vitovlje takođe biva zapaljena pravoslavna crkva a ekstremisti su se na sve načine potrudili da zbrišu svaki trag o postojanju Srba na ovim prostorima!
Na meti vandala više puta je bio i Hram Uspenja Presvete Bogorodice u samom centru Travnika a reč je o svetinji koja je izgrađena 1854. godine. Tokom tridesetih godina 20. veka, deo ikona i zidnih freski oslikao je čuveni akademski slikar Roman Petrović. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH na sednici održanoj od 2. do 9. februara 2010. godine donela je odluku da se ova crkva proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik sastoji se od objekta crkve sa freskama i pokretnom imovinom koju čine ikonostas sa 38 ikona i 13 samostalnih ikona, zidom porte, kao i objektom nekadašnje Prve srpske škole u Travniku. Ipak, crkva i zid su 1992. i 1993. značajno oštećeni bombama lokalaca a napadači su u više navrata kamenovanjem pokušali da unište svetinju i zatru svaki trag bitisanja Srba i pravoslavaca na ovom prostoru, ali im to nije u potpunosti pošlo za rukom!
TRAGEDIJA SELA DOLAC
Nakon etničkog čišćenja srpskog stanovništva sa područja opštine Travnik, muslimanski vojnici su fokus usmerili ka hrvatskom življu ovog kraja. Tako već u proleće 1993. godine, po istom scenariju započinju napadi na hrvatske civile, pale se njihova sela, pljačka se njihova imovina, uništavaju se katoličke svetinje...među razorenim selima našlo se i mesto Dolac, rodno selo našeg slavnog nobelovca Ive Andrića. Treba ponoviti da su muslimani Andrića često nazivali "ustašom i mrziteljem svega muslimanskog" samo što je rođen u većinski hrvatskom mestu. Pripadnici muslimanske vojske zajedno sa dobrovoljcima iz arapskih zemalja krenuli su te 1993. u džihad i borbu protiv hrišćanstva, nastavljajući, kako sami vole da kažu ono što su njihovi preci još davno u Otomansko doba započeli.
U ratnom sukobu, za vreme muslimanske agresije (1993-1994) život je izgubio 101 član dolačke župne zajednice što predstavlja 3,07 % od njihovog predratnog broja. Ovom broju treba pridodati i 11 stanovnika srpske nacionalnosti koji su svirepo ubijeni tokom napada muslimana pa se tako broj žrtava "penje" na 112. Ovaj malo poznati podatak govori koliko brutalna je bila agresija muslimanskih snaga na sve što nije njihovo!
Kada govorimo o žrtvama sela Dolac, treba reći da se radi o običnim ljudima, meštanima hrvatske nacionalnosti, civilima, koji nisu želeli rat niti su imali bilo kakvog učešća u njemu. Ipak, u očima dojučerašnjih komšija Muslimana bili su predstavljeni kao "pretnja stvaranju islamske države BiH" i zato su životima platili. Najtužniji mesec u svoj istoriji za dolačku župu bio je juni 1993. godine. Tada su se dogodila dva napada muslimana na Dolac i odnela 75 života njegovih meštana, i to uglavnom civila, žena dece i starijih osoba. Prvog dana agresije na prostore župe, 5. juna 1993., stradalo je 13 meštana. Na patron župe, sv. Antu, 13. juna 1993., dogodio se drugi, još žešći napad i tada je život izgubilo još šest meštana.
Prema podacima iz knjige „Raspeta crkva u BiH“, na prostoru travničke opštine je od strane muslimanske vojske devastirano ukupno petnaest katoličkih crkava i kapela te brojni verski i kulturni spomenici. Muslimanski vojnici su 1993. porušili i oštetili i Župnu crkvu Uznesenja Blažene Djevice Marije u Docu kao i kapelu u mestu Dolac-Bile te brojne druge svetinje! Dolačka crkva bila je razbojnički oskrnavljena, devastirana i oštećena! Župna kuća takođe nije prošla ništa bolje! Nestalo je sve što je bilo nosivo i prenosivo, kao što su neretko radili bilo koji "pobednici" u ovom ratu. Sudbinu crkve i župne kuće podelile su i druge ustanove koje su služile kulturnoj i religioznoj nadgradnji ove zajednice - Osnovna škola, Čitaonica s Caritasovim skladištem, te večna počivališta, i Travanjsko i Dolačko.
Dve godine nakon sklopljenog mira Dolac se ipak počeo vraćati u život. Župu je 1997. godine preuzeo mladi fra Jozo Marinčić iz susednih Bučića i kad se nakon prolaza kroz Polje, kroz aleju ostataka bivših zdravih kuća, prvi put susreo s crkvom i župnom kućom, ipak nije klonuo od malaksalosti volje zbog bezizglednosti stanja u kojemu se nalazila i crkva, i župna kuća, i župa.
I ako se činilo da se ova zajednica neće vitalno obnoviti, danas se ipak vide znaci revitalizacije. Crkva se ponovno uspravila, u župi je sve više života. U Dolac se vratio i određeni deo prognanih Srba. Broj meštana je tako porastao na tri četvrtine preratnih, koji se navikavaju na nove prilike, društvene i životne. Koreni se obnavljaju i donose nove izdanke.
Treba napomenuti da je veliki broj Hrvata, meštana Doca i čitavog Travnika, spašeno zahvaljujući Vojsci Republike Srpske koja je na Vlašiću tog leta 1993. zbrinula i prihvatila nedužne ljude prognane od muslimanskih agresora.
BESMRTNI ANDRIĆ ŽIVI KROZ SVOJA DELA
Veliki Ivo Andrić ostaće upamćen kao veliki pisac i književnik 20. veka! Njegova dela predstavljaju odraz istorijskih nemira u Jugoslaviji, sa posebnim naglaskom na humanost ljudi za vreme tog političkog haosa. Svoju karijeru je započeo kao diplomata, a pre nego što je napustio jugoslovensku diplomatiju, već je postao veoma cenjen pisac.
U godinama nakon Drugog svetskog rata objavio je svoje remek-delo i postao poznat širom sveta. Nobelovu nagradu za književnost je dobio 1961. godine svrštavsi se tako među prve književnike koji su dobili nagradu za delo napisano na srpsko-hrvatskom jeziku.
„Toliko je u životu bilo stvari kojih smo se bojali. A nije trebalo. Trebalo je živeti.“ – samo je jedna od večnih i neprestano citiranih rečenica slavnog nobelovca!
Život i rad Ive Andrića
Ivo Andrić je rođen 9. oktobra 1892. godine u selu Dolac u blizini Travnika. Detinjstvo je proveo u Bosni, koja je pripadala tadašnjem Austrougarskom carstvu, a filozofiju je studirao u Zagrebu, Beču i Krakovu. Na početku Prvog svetskog rata uhapšen je zbog anti-austrijskih tendencija, pa je tada kratkotrajno prekinuo studije. Godine 1923. doktorirao je književnost na Univerzitetu u Gracu, a zatim je započeo diplomatsku službu u Jugoslaviji. Svoju karijeru diplomate je završio kao jugoslovenski ambasador u Berlinu. Kada se 1941. godine Jugoslavija našla pod nemačkom okupacijom, Andrić se vratio u Beograd i tamo je živeo tokom i nakon Drugog svetskog rata.
Svoju književnu karijeru započeo je kao pesnik. Bio je jedan od saradnika časopisa Hrvatska mlada lirika tokom 1914. godine. Krajem rata je objavio dve zbirke stihova u prozi, “Ex Ponto” i “Nemiri“. Zbirka Nemiri, objavljena 1919. godine i napisana u formi dnevnika, govori o Andrićevom doživljaju rata i svog zarobljeništva. U tom periodu je uglavnom pisao pripovetke. Njegov prvi roman, “Put Alije Đerzeleza“, objavljen je 1920. godine i već tada se primećuje dominantan motiv njegovog stvaralačkog procesa, a to je život u Bosni kroz koji istovremeno prikazuje univerzalne ljudske probleme. U periodu između dva rata, Andrić objavljuje tri zbirke pripovedaka pod nazivom “Pripovetke“, 1924, 1931. i 1936. godine.
Tokom Drugog svetskog rata, u slobodno vreme koje su mu okolnosti nametnule, Andrić piše svoja tri velika romana objavljena iste godine (1945): “Na Drini ćuprija“, “Travnička hronika” i “Gospođica“. Glavna tema prva dva romana, kao i većine Andrićevih dela, jeste Bosna, oblast u kojoj Istok i Zapad vekovima prepliću svoje interese i uticaje, oblast koju čine ljudi različite nacionalnosti i veroispovesti. Andrića vidimo u svom najboljem izdanju kada piše o svojoj domovini i njenom narodu.
Svoja dela je pisao trezveno, bogatim i čistim jezikom. Odbor za dodelu Nobelove nagrade posebno je skrenuo pažnju na „epsku snagu“ koja upravlja njegovim delima, pogotovu romanom “Na Drini ćuprija”. Nobelovu nagradu dobio je 1961. godine, a nagradu od milion dolara u potpunosti je poklonio za razvoj bibliotekarstva.
Nakon gubitka druge žene, Milice Babić Andrić, 1968. godine, ređe se pojavljivao u javnosti i manje je učestvovao u društvenim dešavanjima. Godine 1969. izabran je za počasnog člana Akademije nauka i umetnosti u Bosni i Hercegovini, a 1972. godine Beogradski univerzitet mu je dodelio počasni doktorat.
Preminuo je 13. marta 1975. godine u Beogradu gde je i sahranjen.
Danas je Ivo Andrić jedan od naših najcitiranijih pisaca, a neke od njegovih misli glase ovako:
- „Čovjeka ćete najbolje upoznati ako ga promatrate kako se ponaša kad se nešto dijeli besplatno.“
- „Čudno je kako je malo potrebno da budemo sretni, i još čudnije: kako nam često baš to malo nedostaje!“
- „I vrline jednog čovjeka mi primamo i cijenimo potpuno samo ako nam se ukazuju u obliku koji odgovara našim shvaćanjima i sklonostima.“
- „Možda je u početku bilo i drugih motiva, ali danas je glavni strah. Od straha su ljudi zli, surovi i podli, od straha su darežljivi, čak i dobri.“
- „Imati veliku snagu, fizičku ili moralnu, a ne zloupotrijebiti je bar ponekad, teško je, gotovo nemoguće.“
- „Tko čini dobro, od njega se jos više dobra očekuje.”
- „Ljubav, kad je iskrena i duboka, lako prašta i zaboravlja.“
- „Zvjezdanog neba i ljudskog srca nikad se čovjek neće moći nagledati.“
Коментари
Постави коментар