KISELJAK: TRIDESET I PRVA GODIŠNJICA STRADANJA SRPSKIH I HRVATSKIH CIVILA

Piše:  Igor Mitić, Beograd

Prošla je tačno trideset i jedna godina od kako su pripadnici bošnjačke-muslimanske vojske, tzv. Armije Bosne i Hercegovine napale područje Lepenice i mešovito srpsko-hrvatsko selo Gojakovac u opštini Kiseljak  prilikom čega su počinili ratni zločin nad civilnim stanovništvom.

Kiseljak, opština smeštena u centralnoj Bosni i Hercegovini, oduvek je bila sinonim za suživot i multikulutralnost i mesto gde su vekovima u zajedništvu živeli pripadnici različitih nacija i verskih konfesija. Sa izbijanjem nesrećnog rata 1992. odnosi između bošnjačkog i srpskog, ali i hrvatskog i bošnjačkog naroda bili su u znatnoj meri poremećeni i došlo je do velikog stradanja stanovništva.  

Ipak, odnosi Srba i Hrvata u Kiseljaku ostali su korektni i dobrosusedski i najburnijem ratnom periodu. Ti odnosi zasnovani na poverenju i toleranciji, nisu bili ni nalik onima kakvi su postojali drugim delovima bivše SFRJ gde su se vodile teške oružane borbe. Dok se Kiseljak nalazio pod kontrolom Hrvatskog Vijeća Obrane (HVO) srpsko stanovništvo ali i njihova imovina, te društveni, kulturni i sakralni objekti bili su maksimalno zaštićeni, posvedočiće godinama nakon rata brojni Srbi. Nisu zabeleženi incidenti niti sukobi na etničkoj osnovi a u Kiseljak su više puta stizale i grupe prognanih srpskih civila iz Sarajeva, Visokog i srednje Bosne koji su bili veoma dobro primljeni, zbrinuti i prihvaćeni od strane lokalnog hrvatskog stanovništva.    

Pogranična sela poput Gojakovca i oblasti Lepenice bili su ipak izloženi napadima bošnjačke Armije BiH a jedan od takvih zločina desio se i 17. juna 1993. kada su pripadnici bošnjačke vojske iz susednih sela i opština upale u ovom mirno i pitomo mesto i počinile neoprostiv zločin nad civilima srpske i hrvatske nacionalnosti.

Kako beleže brojni izvori, i srpski i hrvatski, u Gojakovcu su, baš kao i čitavom Kiseljaku, Srbi i Hrvati živeli u miru i međusobnom poštovanju i uvažavanju. Narod se pomagao i u tim najtežim ratnim danima. U selu nije bilo nikakvih vojnih ciljeva, niti su tu vođene ikakve borbe. U trenu je ugašeno devet života. Najmlađa žrtva bio je trinaestogodišnji dečak Spomenko Lučić a napadači nisu poštedeli ni žene, ni starije osobe. Žrtve su bile i rodbinski povezane. 

Tog dana stradali su Spomenko Lučić /13/, Lenka Tešić /70/, Milenko Tešić /67/, Staniša Tešić /63/, Ljubo Marković /64/, Danica Marković /54/, Janja Nikolić /55/, Pero Marković /60/, Ivan Marković /53/. 

Prema podacima Instituta za istraživanje srpskih stradanja u XX vijeku, "imovina meštana Gojakovca je do temelja opljačkana, spaljena i razorena a selo je ponovo napadnuto u novembru 1993. kada je takođe likvidirano nekoliko srpskih civila i popaljeno ono što nije u prvobitnom napadu". 

Spomen obeležje nevinim žrtvama podigle su udruge stradalih 2003. ali je ono više puta bilo razbijano i demolirano od strane bošnjačkih vandala te je premešteno u spomen sobu. Za masakr u Gojakovcu do danas niko nije odgovarao iako su imena zločinaca svima poznata.

- Tijekom dana, doslovno na kućnom pragu, ubijeni su mi brat i nevjesta, a četvero djece je ostalo bez oba roditelja. To su moje komšije i rođaci. Ubijeni su kao i ostale žrtve toga dana, kao obični civili. Nikad nitko nije odgovarao a meni je taj dan najteži u godini- ispričala je za Art. info Milica Mrnjavac, rođaka žrtava koja je bežeći pred kišom metaka uspela da se spasi i umakne muslimanskim agresorima.

                                      KISELJAK - OAZA MIRA I GRAD SPASA ZA SRBE

Godinama unazad, Srbi iz Kiseljaka svedočili su kako su Hrvati iz ove opštine pokazali veliku humanost tokom poslednjeg rata. U publikaciji "Svjedoci govore" u izdanju Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica detaljno je predstavljana ratna Golgota Srba na području opštine Visoko u periodu od 1992. do 1995. godine.  Poseban deo je posvećen humanosti i dobročinstvu hrvatskog naroda iz Kiseljaka prema srpskom stanovništvu. Autor navodi da su odnosi između Srba i Hrvata bili na visokom nivou i da su se ljudi ovde poštovali i pomagali. Autor je podsetio da su brojni Hrvati rizikujući vlastite živote skrivali brojne Srbe civile u svojim kućama štiteći ih od napada bošnjačke-muslimanske vojske. Osim toga, često su prevozili mnoge srpske porodice iz Visokog na područje Kiseljaka i Vareša (pod kontrolom HVO) i tako im spasili živote, navodi se u publikaciji. Hiljade Srba upravo je u Kiseljaku pronašlo privremeno (neki čak i trajno) utočište i svoj mir.

U knjizi se navodi da su Hrvati iz sela Podastinje kod Kiseljaka u zoru 21. juna 1992. dočekali kolonu srpskih izbeglica iz Visokog (prognanu od muslimanske vojske) i tom prilikom Srbima ponudili hranu, smeštaj, prvu pomoć. Srpske porodice su tada na najkvalitetniji način primljene u Kiseljak, što je zabeleženo čak i TV  kamerama. Deca su dobila sve što im je bilo neophodno a u ovom pružanju pomoći se istakao veći broj hrvatskih porodica među kojima naročito porodica Nike Vujice. U knjizi se navodi da nije izostala ni pomoć komande HVO-a u Kiseljaku, koja je pomagala u prevoženju izbeglica na bezbedna područja pod srpskom kontrolom.

Srbi su vozilima HVO-a prebačeni Kaknja do sela Poljine a odatle su nastavili peške uz oružanu pratnju HVO do sela Slavin i Planinica. Stanovnici ovih sela su prijateljski dočekali izbegle Srbe, obezbedili im prenoćište i hranu a narednog dana omogućili prevoz do Vareša, Okruglice, Nišića. 

DOKTOR MIODRAG LAZIĆ LEČIO HRVATSKE VOJNIKE I CIVILE

Veliki heroj, hirurg dr Miodrag Lazić, junak koji je spasio hiljade života tokom poslednjeg rata, svoje pacijente nikada nije delio po verskoj i nacionalnoj pripadnosti. Lečio je jednako i Srbe, i Hrvate i Bošnjake, i civile i vojnike svih formacija. U bolnicu na Blažuju (Ilidža) lečili su se i brojni hrvatski civili i pripadnici HVO iz Kiseljaka o čemu su neki od njih i sami više puta govorili u javnosti. Podsećanja radi, zahvalnost na lečenju hrvatskih vojnika i civila, stanovnika Kiseljaka, uputio je Marinko Ilijašević iz Hrvatske stranke prava u ime hrvatskog naroda ovog kraja a svojevremeno se oglasio i Niko Lozančić, nekadašnji funkcioner HDZ BiH i ratni komandant Hrvatskog veća odbrane koji je istakao da mu je dr Miodrag Lazić spasao život kada je bio teško ranjen u jednom od napada bošnjačke vojske na tuđa ognjišta 1993. godine. Ovaj hirurg i veliki profesionalac spasio je na hiljade života, kako srpskih tako i hrvatskih civila i boraca u ratnoj bolnici "Žica" na Ilidži. 

Tokom trajanja rata na području opštine Kiseljak prilikom napada muslimanske vojske na pogranična mesta ali i tokom granatiranja centra i drugih naseljenih mesta, stradalo je više od 220 meštana hrvatske i srpske nacionalnosti, među kojima i osmoro dece. 

Izvori: Institut za istraživanje srpskih stradanja u 20. vijeku, "Svjedoci Govore", Art info.