HEROJSKA ODBRANA ČAJNIČA I GORNJEG PODRINJA: BITKA O KOJOJ ĆE PRIČATI GENERACIJE!

Stanovnici opštine Čajniče u Republici Srpskoj svakog 14. februara obeležavaju Dan Čajničke brigade Vojske Republike Srpske ali i godišnjicu velikog stradanja srpskog civilnog stanovništva koje se zbilo na taj dan 1993. godine prilikom žestokog napada snaga tzv. Armije BiH na srpska sela u ovoj opštini. Datum je to kada se među narodom ovoga kraja mešaju različita osećanja: radost zbog odbranjenog grada i sačuvanih života civila, ponos zbog časne borbe i ostvarenih pobeda hrabrih junaka ali i tuga za svim onim izgubljenim životima boraca Čajničke brigade VRS i civila koji postradaše na svom kućnom pragu samo zato što su pripadali srpskom narodu i ispovedali pravoslavnu veru.

Odbrana Čajniča i gornjeg Podrinja oslikala je herojsku borbu srpskih patriota koji su se borili za ispravne i moralne ciljeve i upravo zato ova bitka zaslužuje da se nađe u đačkim udžbenicima kako bi svi budući naraštaji i generacije koje dolaze bile upućene kako je i zašto stvarana Republika Srpska!

ČAJNIČE - MESTO PRIRODNIH LEPOTA, SLAVNE ISTORIJE I BOGATE KULTURNE BAŠTINE 

Opština Čajniče smeštena je na tromeđi Republike Srpske, Republike Srbije i Republike Crne Gore. Ovo živopisno mesto nestvarno lepih predela nalazi se u Gornjem Podrinju, između planina Cicelja i Čivči Brda, i to na reci Janjini,  desnoj pritoci Drine. Gradsko naselje je smešteno na nadmorskoj visini od oko 816 metara i nalazi se na dvadesetom kilometru puta Goražde – Pljevlja. 

Osim prirodnih lepota i društveno-kulturnih znamenitosti, specifičnost i najveće bogatstvo ovog mesta na krajnjem istoku Republike Srpske jesu upravo njegovi stanovnici. Reč je o skromnim, plemenitim, dobrim, poštenim, vrednim, i gostoljubivim ljudima velikog srca i široke duše koji su uvek spremni svakome da pomognu. Mesto je to koje će svakog putnika namernika - svakog gosta, dočekati široko raširenih ruku, gostoprimstvom kakvim se retko ko može pohvaliti.

Prvi i Drugi svetski rat, ali i poslednji Odbrambeno-otadžbinski rat iznedrili su veliki broj junaka i narodnih heroja upravo sa područja Čajniča čija se imena i danas pominju sa ponosom i velikim pijetetom. Osim što su se kroz istoriju dokazali kao hrabri ratnici, stanovnici Čajniča i danas predstavljaju uzor i primer svima nama - od toga kako se treba voleti zavičaj i čuvati vlastito ognjište, do toga kako treba negovati svoju tradiciju, istoriju i kulturu.

U periodu pre ratnih zbivanja Čajniče je imalo razvijenu drvoprerađivačku i tekstilnu industriju a danas je ovo mesto poznato po sakralnim vrednostima pravoslavlja – hramovima i čudotvornim ikonama od kojih je najpoznatija ikona Presvete Bogorodice čajničke. Ovde se nalaze dve crkve posvećene Uspeniju Presvete Bogorodice – Stara iz XV veka i Nova podignuta 1863. godine, u kojoj se čuva čudotvorna ikona Svete Bogorodice. Najraniji sačuvani zapis o staroj čajničkoj crkvi potiče iz 1492. godine, kada se na čajničkom Prologu pominje ime hrama i godina 1492, što ukazuje da je hram postojao i ranije. Za vreme Drugog svetskog rata između 11. i 12. aprila 1943. godine crkva je stradala od eksplozije neprijateljske municije i benzina. 

Gradnja nove i veće crkve počela je 1857. godine u periodu kada su evropske velike sile Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska i Rusija, vršile pritisak na Osmansko carstvo da dozvoli verske slobode svojim građanima, odnosno da odobri dozvolu za izgradnju crkava. Novu crkvu je zidao neimar Petar Todorović iz Velesa, a izgradnja je trajala od 1857. do 1863. godine. Za vreme Drugog svetskog rata, Italijani su podmetnuli eksploziv u crkvenu portu, što je dovelo do većeg oštećenja hrama. Obnova hrama je počela pedesetih godina dvadesetog veka u vreme tadašnjeg paroha jeromonaha Vasilija Domanovića. Obnova hrama je trajala do 1959. godine, kada je na Malu Gospojinu osveštao Patrijarh srpski German. 

U Čajniču se nalazi i Sinan-pašina džamija izgrađena 1570. godine, a jedan od zaštitnih znakova ovog kraja svakako jeste i katolička crkva posvećena Svetom Benediktu koja je sagrađena 1903.godine. 

Čajniče je domaćoj i svetskoj javnosti postalo poznato i po  već spomenutoj čudotvornoj ikoni Bogorodice- čajničkoj Krasnici, jednoj od najpoštovanijih ikona u pravoslavlju koja se nalazi u Novoj crkvi. Sveti Nikolaj Velimirović, jedan od najvećih srpskih teologa i filozofa, isticao je da je, posle manastira Ostrog, Čajniče drugo po značaju svetilište Srpske pravoslavne crkve. Sve veći broj ljudi kako iz regiona tako i iz čitavog sveta pohodi ovo mesto upravo zbog čudotvorne ikone presvete Bogorodice tzv. "Čajničke Krasnice". Prema predanju, čudotvornu ikonu je naslikao sveti apostol i jevanđelist Luka. On je naslikao ukupno tri ikone Bogorodice, od kojih se jedna nalazi u Jerusalimu, druga na Svetoj Gori, a treća je upravo u Čajniču. Predanje kaže da je ikona davno donesena u manastir Banju kod Priboja na Limu i u početku se nalazila u domu Nemanjića, pa je car Uroš Milutin poklonio Banji posle svog dužeg bolovanja i izlečenja u manastiru. Nakon toga je donešena i u Čajniče. Crkveno i narodno predanje svedoči da su ovde brojni vernici (i to ne samo oni pravoslavne veroispovesti), isceljeni od raznih bolesti, među njima i onih za koje se smatra da su neizlečive. 

ČAJNIČKA BRIGADA ODBRANILA NAROD

U Čajniču se 14. februar obeležava kao Dan čajničke brigade kada se stanovnici prisećaju herojske borbe pripadnika Vojske Republike Srpske koji su tri ipo godine branili i na kraju uspešno odbranili svoja ognjišta, svoje domove, svoje porodice - civile i nejač od napada neprijatelja. Toga dana ratni veterani i heroji odbrane Čajniča prisećaju se svog ratnog puta i značajnih događaja iz tog teškog perioda istovremeno odajući poštu svojim saborcima koji su za stvaranje Republike Srpske položili svoje živote i dali ono najvrednije što su imali. 

Na području Gornjeg Podrinja koje osim Čajniča obuhvata i susedne opštine Foču, Goražde, Rudo, Višegrad i Rogaticu u periodu od 1992. do 1995. godine život je izgubilo preko 2 500 Srba. Rat je u ovom kraju započeo već u januaru 1992. (pre početka ratnih dejstava u BiH) kada je u selu Bijela "pala" prva srpska žrtva. Zločini i napadi su nastavljeni u proleće iste godine i trajali su sve do kraja 1995. godine. Mnogobrojna srpska sela i zaseoci spaljeni su tokom napada tzv. Armije BiH a neka su, nažalost, potpuno zbrisana sa mape i više ne postoje. Ni Čajniče nisu zaobišle velike strahote tokom poslednjeg odbrambeno-otadžbinskog rata a srpsko stanovništvo je  užase rata osetilo već u maju 1992. kada su pale prve srpske žrtve.  Do završetka rata na području ove opštine živote je izgubilo više od sto pedeset stanovnika srpske nacionalnosti. Najmlađa žrtva surovog rata koji je trajao skoro četiri godine bio je četvorogodišnji dečak, dok je najstarija žrtva imala preko devedeset godina. 

Čajnička brigada je svo vreme trajanja rata hrabro branila istočne granice Republike Srpske i uspešno odbila veliki broj napada na samu varoš i nebranjena srpska sela. Kroz ovu brigadu je prošlo 1 560 boraca, od kojih je život za Republiku Srpsku dalo 106 vojnika, dok je u napadima vojske tzv. Armije BiH veliki broj heroja ranjen. Vođeni ljudskim, humanim i pravednim ciljevima srpski borci su najmanje u tim trenucima mislili na sebe. Jedini cilj im je bio da zaštite civile i srpsku nejač i omoguće im koliko-toliko bezbedan život i svakodnevicu. Snagom volje i nadljudskom sposobnošću borci VRS su uspeli da uspostave mir i odbrane grad i opštinu od prodora neprijateljskih snaga. Tako je na kraju ipak 'dobro pobedilo zlo' i Čajniče već 1995. započinje sa celokupnom obnovom i izgradnjom. U grad se po završetku rata vraća veliki broj prognanih Srba a doseljava se i više hiljada srpskih porodica koje su bošnjačke snage proterale iz Goražda, Sarajeva i drugih opština na teritoriji Federacije BiH.  

Momir Tošić, jedan od heroja odbrane grada i predsednik opštinske Boračke organizacije ispričao je medijima kako je bošnjačko vojno rukovodstvo konkretno tih februarskih dana 1993. imalo za cilj da zauzme grad Čajniče i tako preseče Republiku Srpsku. Međutim, hrabri borci Čajničke brigade su uz dobru logistiku, taktiku i organizaciju, a nadasve ličnu rešenost i volju, uspeli da odbiju napad neprijateljskih snaga i spasu civilno stanovništvo u samom gradu od kobne sudbine koja im je bila namenjena. "Ovaj dan nas podsjeća šta znači jedinstvo, koja je vrijednost života i cijena slobode u svojoj otadžbini i svojoj državi. Oni su planirali sa velikim snagama i sa svih strana da napadom na naše pozicije zauzmu grad, međutim, mi smo tog dana izvojevali jednu herojsku borbu i odbranili naš grad, našu opštinu, našu Republiku Srpsku i tako možda spriječili i mnogo, mnogo veći zločin. E sad, zločin je ipak počinjen i to nad civilnim stanovništvom, na kućnom pragu...Boračka organizacija slavi 14.02. kao Dan čajničke brigade. Tog dana je Čajnička brigada pokazala svrhu, jer smo odbranili naša vijekovna ognjišta. Nama preostaje da obilježavamo i spominjemo ovaj datum kao jedan častan dan. Nama je važno da se ne zaboravi ono što su naši saborci uradili, posebno oni koji su svoje živote dali za odbranu Republike Srpske i da omladinu i našu djecu upoznamo o svemu što smo učinili u vrijeme odbrambeno-otadžbinskog rata i poslije njega", istakao je hrabri borac i iskreni patriota Momir Tošić. Govoreći o odbrani grada ali i o počinjenom zločinu nad civilnim stanovništvom, Tošić je podsetio da su snage tzv. Armije BiH koristile deo teritorije između Goražda i Crne Gore, naročito bukovičkih sela u opštini Pljevlja za ulazak ali i za nabavku naoružanja i municije. Snage tzv. Armije BiH su, prema njegovim rečima, tamo boravile nekoliko dana, pripremale se i planirale napad, da bi ga potom izveli tamo gde se niko nije nadao. 

TRIDESET I DVE GODINE OD VELIKOG STRADANJA SRBA U ČAJNIČU

Za stanovnike Čajniča 14. februar je ujedno i dan velike tuge budući da se tada obeležava jedan od najstrašnijih zločina nad srpskim civilnim stanovništvom na području opštine Čajniče ali i čitavog Gornjeg Podrinja. Tog 14. februara 1993. kada pravoslavni vernici proslavljaju Svetog Trifuna, u ranim jutarnjim časovima jake snage tzv. Armije BiH iz Goražda, ali i iz bošnjačkih sela sa područja Crne Gore, izvršile su sveopšti napad na više nebranjenih srpskih sela u opštini Čajniče. Tom prilikom život je izgubilo 24-oro (po nekim podacima i 27-oro) civila srpske nacionalnosti, dok je više desetina ranjeno i zarobljeno. Mete napada bile su žene, deca i starije osobe s obzirom da u ovim mestima nije ni bilo ratnih dejstava niti vojnih ciljeva. Pripadnici Armije Bosne i Hercegovine, planski i ciljano su napali sela Ponikve, Šapiće, Trpinje i  Glamočeviće, u kojima su tada bili samo i isključivo civili koji su kobnog jutra uglavnom spavali. Ni preniske temperature, ni visoki snežni pokrivač koji je zavejao seoske puteve i staze, baš kao ni gusta magla koja je  tog jutra obavila srpska sela, nisu sprečili ni zaustavili  napadače u njihovim bezumnim, neljudskim namerama da svojim dojučerašnjim komšijama nanesu zlo. Nisu pripadnici Armije Bosne i Hercegovine imali milosti ni prema kome toga dana pa su i ovaj veliki pravoslavni praznik, baš kao i sve prethodne, odlučili da zaviju u crno i pretvore ga u nacionalnu tragediju srpskog naroda. Za stanovnike Čajniča ovaj datum je urezan crnim slovima za sva vremena i dan danas budi tugu, strah i traume.

Najmlađa žrtva zločina bio je trinaestogodišnji dečak Željko Mašić koji je lišen života pred očima svoje majke. Najstarija žrtva imala je 83 godine. Sreću da preživi zločin imala je tada šestogodišnja devojčica Ivana Mašić (danas Ivana Tupeša). Ova čestita žena tog dana je teško ranjena nakon čega je zajedno sa majkom Polkom  sprovedena u Goražde gde su obe držane kao ratne zarobljenice. Iz bolnice su potom odvedene u logor tzv. Armije BiH gde su obe bile izložene psiho-fizičkoj torturi. Ivanina majka Polka je od posledica logorskih tortura iste godine, nažalost, i preminula. I dan danas Ivana,  neumorno svedoči o danima pakla koji je preživela i o stradanju svojih najbližih. Ona je svojevremeno za medije ispričala: "Četrnaestog februara ne volim ni da se sjećam, ni da ga pamtim...Mi smo tu bili sve žene i djeca, nije tu bilo ni muškaraca, ni vojnika...mogli su da nas puste da prođemo, da nas ne diraju uopšte ali eto...samo su skočili sa svih strana...vidjeli su me da stojim sa majkom i pucali su u mene, u dijete od sedam godina. Tada su ispred mene ubijeni otac moje majke Božo /59/, majka moje majke Stanija /59/, majka moga oca Dušanka /50/.. Kada su nas poveli za Goražde njima se nije vidio ni kraj ni početak, bilo ih je baš dosta. U bolnici sam bila dva ipo mjeseca, tu su me triput operisali a onda sam bila mjesec ipo u logoru u zgradi ZOIL-a u Goraždu. U goraždanskoj ratnoj bolnici bila sam na lečenju do 29. aprila 1993. godine. Za svo to vreme majka Polka je sedela dan i noć pored mog kreveta. Nakon bolnice prebačene smo u zatvor, odakle smo razmenjene 14. juna 1993. godine."

Sreću da preživi imala je i Mila Zeljić-Mašić, koja je te 1993. godine imala petnaest godina. Ona je medijima ispričala da je samo zahvaljujući prisebnosti, ali i sreći, uspela da izbegne masakr na Trojanu. – Videla sam kako mi je poginula majka Dušanka. Bacila sam se u stranu iznad puta i sakrila iza nekih balvana. Sećam se, šumom je odzvanjalo „Alahu egber”, ali sam našla snage da pobegnem od tog užasa, ispričala je Mila Zeljić-Mašić.

Brane Mašić, svedok zločina ali i jedan od heroja odbrane grada, ispričao je kako je među počiniocima bilo i podosta građana Crne Gore. Da stvar bude još tužnija, reč je o prvim komšijama iz Bukovice kod Pljevlje kojima niko od njih nikada nije naneo nikakvo zlo, sa kojima su živeli u slozi do rata, išli u iste škole i koji su nebrojano puta boravili u srpskim kućama kao rado viđeni gosti. Osim razočaranja u svoje komšije, Mašić je istakao da ih jednako boli i činjenica što za počinjena nedela još uvek niko nije odgovarao iako se imena počinilaca dobro znaju. 

Specijalno državno tužilaštvo Crne Gore je tokom prošle godine formiralo predmet zbog osnova sumnje da su u ratnom zločinu protiv srpskog civilnog stanovništva u Čajniču u Republici Srpskoj tokom rata u BiH 14. februara 1993. godine učestvovali i državljani Crne Gore iz sela Bukovica u opštini Pljevlja.

Prigodnim programom svakog 14. februara veterani rata i njihovi potomci pokušavaju da sačuvaju uspomenu na herojstvo boraca Vojske Republike Srpske ali i prvenstveno na sve te teške i traumatične i veoma značajne događaje iz naše bliske prošlosti.  Upravo kroz dokumentarne filmove, istorijske časove ali i kroz lične ispovesti samih vinovnika navedenih ratnih događaja, čajnička omladina ima priliku da iz prve ruke stekne znanje i edukuje se o minulim ratnim dešavanjima, o hrabrosti svojih očeva i rođaka, o herojstvu svog naroda ali i stradanju civilnog stanovništva. Tako se mladi građani Čajniča od najranijeg detinjstva edukuju kako je, zašto i na koji način stvarana Republika Srpska. Možda je i najveća pobeda stanovnika ovog mesta na granici triju zemalja upravo ta vredna, talentovana i uspešna omladina koja brojnim nagradama i uspesima svoje Čajniče (kako u regionu, tako i u svetu), predstavlja u najboljem mogućem svetlu.  

Piše: Igor Mitić, Beograd