SKELANI - RAJSKO NASELJE POKRAJ DRINE, MESTO PONOSA I SLAVE

 

Retka su mesta na svetu koja svojim impresivnim izgledom i znamenitostima osvoje posetioce već na prvi pogled! Upravo takvo je mesto Skelani, rajsko naselje smešteno pokraj reke Drine. Slavna prošlost ovog kraja, prirodne lepote i bogatstva, te monumentalne i kulturno-istorijske građevine samo su neke od karakteristika koje su Skelane učinile prepoznatljivim kako u regionu, tako i u svetu svrstavajući ih među najpopularnije turističke destinacije. Skelani se nalaze na levoj obali reke Drine i to na samoj granici sa Republikom Srbijom. Ovo područje - mesna zajednica se sastoji od većeg broja nacionalno mešovitih - srpskih i bošanjčkih sela i zaselaka i administrativno pripada opštini Srebrenica (entitet Republika Srpska) a mostom je povezano sa Bajinom Baštom. Iako još uvek nemaju status opštine, Skelani po mnogim parametrima mogu parirati i mnogo većim gradovima. S obzirom da su neki stanovnici Skelana od svoje matične opštine udaljeni i do pedeset kilometara, ne treba nas čuditi što je ovo mesto oduvek bilo oslonjeno na susednu Srbiju. Simbolično, Skelani su oduvek predstavljali most koji je povezivao i spajao naš narod sa obe strane Drine i zato ovo mesto ima posebno, značajno mesto u bogatoj srpskoj istoriji. 

Povoljni klimatski uslovi i pogodan geografski položaj uz nesvakidašnji prirodni ambijent učinili su Skelane idealnim mestom za život ali i jednim od najboljih lokaliteta za odmor i zabavu. Osim turizma, i poljoprivreda je u ovom kraju veoma razvijena. Plodna zemlja je čitavo područje učinila izuzetno povoljnim za razvoj voćarstva i povrtarstva pa tako Skelani danas predstavljaju jedan od glavnih centara malinarstva na čitavom Balkanskom poluostrvu.

Osim fascinantnih pejzaža uz reku Drinu, glavna asocijacija na Skelane svakako jeste i Hram Svetih apostola Petra i Pavla, inače jedna od najlepših svetinja u našoj bratskoj Republici Srpskoj koju svake godine poseti stotine i stotine vernika. U našoj istoriji Skelani su, nažalost, ostali upamćeni i po surovom ratu koji je vođen u periodu od 1992. do 1995. kada je ovo područje u velikoj meri spaljeno i opustošeno. Zbog velike tragedije koja je zadesila srpsko stanovništvo ovog kraja, Skelani su danas sinonim ratne patnje našeg naroda. 

TURBULENTNA I BOGATA ISTORIJA SKELANSKOG KRAJA

Kada govorimo o prošlosti ovog kraja, treba istaći činjenicu da prostor Skelana ima izuzetno zanimljivu i bogatu kulturno-istorijsku baštinu. Skelani su zbog svog povoljnog geografskog položaja oduvek bili centralno mesto gde su se ukrštali mnogobrojni trgovački i međunarodni putevi. Upravo tako su se kroz istoriju baš na ovom području susretale i spajale različite kulture, narodi, običaji...Prvi put se ovo područje spominje u Dubrovačkim izvorima 1352. godine a istorijski izvori beleže da je ovaj rejon bio naseljen još u praistoriji. Da je prostor skelanskog kraja od davnina bio izuzetno primamljiv za naseljavanje svedoče nam i ostaci materijalne kulture iz bronzanog i gvozdenog doba ali i viševekovni boravak Ilira na tom području. Eksploatacija olova i srebra sa područja Skelana bila je glavni razlog za dolazak Rimljana u Srebrenicu, što je u velikoj meri usmerilo dalji tok istorijskih dešavanja na ovom prostoru. 

Područje Skelana i Srebrenice u doba starih Rimljana nosilo je naziv "Domavija", a svoj puni procvat doživljava za vreme vladavine cara Septimija Severa (222-235. g.) kada ovaj prostor broji više od 30.000 stanovnika.

Najvažniji tadašnji putni pravci bili su: "Domavija - Naronom" (tada velika luka na Jadranu, kod Metkovića), zatim put koji je spajao Skelane sa današnjom Sremskom Mitrovicom a jednako značajan je bio i put koji je išao na jugoistok, preko današnjih Užica. Čitav srebrenički kraj bio je poznat kao značajno rudarsko središte što je bio glavni razlog dolaska germanskih rudara Sasa u ove krajeve. Zbog svog strateškog značaja Skelani su u više navrata bili osvajani od raznih neprijatelja sa različitih krajeva sveta.   

Prvi svetski rat je Skelanima baš kao i svim drugim podrinjskim mestima doneo nova razaranja i mnogobrojne žrtve. U periodu Kraljevine Srba Hrvata Slovenaca/Kraljevine Jugoslavije 1918.-1941. godine Skelani i srebrenički rejon potpuno stagniraju a broj stanovnika drastično opada. Prestaju sa radom čak i rudnici i izvoz lekovite vode. Tokom Drugog svetskog rata, srpsko stanovništvo doživljava novi pogrom. Početkom 1941. godine, ovaj prostor su okupirale snage 16-te nemačke divizije. U toku rata nekoliko puta je taj prostor bio osvajan sve do konačnog oslobođenja 11. marta 1945. godine. Hiljade Srba položilo je svoje živote za slobodu, braneći svoje kuće i domove od neprijatelja. 

SKELANI - EPICENTAR SRPSKE TUGE

Područje Skelana je bilo ozbiljno pogođeno i ratnim vihorom devedesetih godina prošloga veka čije su posledice vidljive i danas. Surova ratna zbivanja i tragedija srpskog stanovništva učinili su Skelane jednim od najvećih stratišta iz poslednjeg odbrambeno-otadžbinskog rata. Pojedini ljudi u Srbiji su upravo zbog tih dešavanja po prvi put i saznali za ovo mesto. Na velikom spomeniku podignutom neposredno pored pravoslavnog hrama ispisana su imena 305 Srba, stanovnika ovog kraja koji su postradali u periodu od 1992. do 1995. godine. Stradanje srpskog stanovništva započelo je u proleće 1992. a kao najtužniji datum pamti se 16. januar 1993. kada je stradalo najviše ljudi. Podaci navode kako je u napadu postrojbi tzv. Armije BiH iz Srebrenice na području Skelana samo u tom jednom danu život izgubilo 69 meštana srpske nacionalnosti, među kojima su bile i 24 žene kao i četvoro dece. Sumorna statistika pokazuje kako je tog dana živote izgubilo i petnaestoro starijih osoba, što ovaj zločin svrstava među najmasovnija stradanja srpskog stanovništva u Bosni i Hercegovini. Napad je tog januarskog dana započeo u ranim jutarnjim časovima a pucnjava je, beleže izvori, trajala čitav dan. Podaci govore da je u napadu na Skelane ranjeno 165 Srba, među kojima i osamnaestoro dece. Ugašene su mnoge porodice a brojni civili su odvedeni u srebreničke logore gde su bili danonoćno ispitivani i mučeni. Stotine srpskih kuća, društvenih, kulturnih i verskih objekata nestalo je u tom plamenu mržnje. Nekoliko granata palo je i na područje Bajine Bašte koja je tada bila prepuna prognanog naroda iz popaljenih srpskih sela. Upravo stanovnicima Skelana dugujemo bezgraničnu zahvalnost što su tog dana odbranili zapadne granice naše zemlje i sprečili dalji prodor neprijatelja a zasigurno i još veće žrtve među civilnim stanovništvom. Iako su Skelani odbranjeni istoga dana, šteta je, nažalost, već bila nanesena...Skelani, Ćosići, Toplica, Žabokvica, Kalimanići, Bujakovići, Kostolomci, Jezero, Stublovi, Kušići samo su neka od mesta koja su tog dana opljačkana, popaljena i opustošena. 

Život je u Skelanima počeo da se obnavlja već nakon 1995. godine, kada su se mnogi prognani Srbi počeli vraćati svojim kućama. Želja da se vrate u svoje domove i obnove svoje kuće i imanja bila je veoma velika. Deo prognanih Srba nikada se, nažalost, nije vratio u  mesta odakle su proterani i oni danas žive rasuti širom sveta - od zapadnih zemalja i Skandinavije, preko Amerike i Kanade pa sve do daleke Australije. Zahvaljujući toj snažnoj volji, ovi hrabri ljudi su Skelane doslovno podigli iz pepela i stvorili od tog mesta jednu od najpularnijih turističkih destinacija današnjice. 

Srpski narod u Skelanima simbol je poštenja i dobrote. Reč je o časnim, skromnim i čestitim ljudima - velikim domaćinima i nadaleko čuvenim humanistima i dobrotvorima. Gostoprimljivi i ljubazni, ljudi ovog kraja oduvek su sa posebnom toplinom dočekivali svakog gosta kao da im je narođeniji. Poštujući i uvažavajući kulturu i običaje drugih, Skelanski Srbi su vekovima unazad vredno baštinili, negovali i prenosili svoje običaje i tradiciju. Osim što su se kroz istoriju dokazali kao hrabri ratnici, stanovnici Skelana i danas predstavljaju uzor i primer svima nama - od toga kako se treba voleti zavičaj i čuvati vlastito ognjište, do toga kako treba negovati svoju tradiciju, istoriju i kulturu.  

SKELANI KAO CENTAR TURIZMA

Za mnogobrojne turiste Skelani danas predstavljaju omiljenu destinaciju a iz godine u godinu sve više ljudi "hrli" u ovo mesto kako bi uživali u svim sadržajima i lepotama koje ovaj kraj nudi i pruža. Proglašenjem nacionalnog parka "Drina", Republika Srpska je postala bogatija za novo zaštićeno područje prirode. Osnovne vrednosti nacionalnog parka su staništa endemičnih i reliktnih biljnih vrsta kao i klisursko-kanjonska dolina reke Drine i njenih pritoka. 

Reka Drina poznata je kao kolevka splavarenja a rafting na Drini nezaobilazna je atrakcija i zaštitni znak čitavog ovog područja. Jedna od najvećih atrakcija jeste i Drinska regata, koja se održava u neposrednoj blizini svake godine u julu mesecu a reč je o najstarijoj i najmasovnijoj manifestaciji koja posetiocima nudi sjajnu zabavu, dobar provod i mnogobrojne  sadržaje.  

Za ljubitelje istorije i arheologije posebno je interesantan muzej "Rimski Municipium" koji inače predstavlja posebnu centralnu muzejsku instituciju na kulturnoj sceni Republike Srpske. Ova institucija je osnovana 2010. godine sa svrhom upravljanja zaštićenim područjem arheološkog kompleksa Skelani. Veličanstveni mozaici, skulpture i antički spomenici zaboravljenog grada sa imperatorskom palatom u centru samo su neki od sadržaja koje mogu videti posetioci u ovoj ustanovi. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika 2011. godine proglasila je Arheološko područje Skelani nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. 

SKELANI - DUHOVNO SREDIŠTE SRBA 

Čitavo područje Skelana prepoznatljivo je i po velikom broju  sakralnih, verskih objekata od kojih svaki nosi neku posebnu priču i specifičnost. Skelanska parohija obuhvata Skelane, Petriču, Božiće, Crvicu, Bujakoviće, Liješće, Kalimaniće, Toplicu, Visočnik, Jezero, Pribojeviće, Krnjiće i Karno.  

Hram Svetih apostola Petra i Pavla u Skelanima nesumnjivo predstavlja jedan od najlepših verskih objekata u regionu i zaštitni je znak čitavog srednjeg Podrinja. Gradnja hrama započela je 1991. godine a radovi su zbog izbijanja ratnih sukoba prinudno obustavljeni naredne godine. Svetinja je izgrađena od granitne i sitne cigle, pokrivena je bakrom i ima kupolu i zvonik sa jednim zvonom. Ova crkva je u velikoj meri oskrnavljena 16. januara 1993. godine u dobro poznatom napadu postrojbi tzv. Armije BiH pod komandom Nasera Orića iz Srebrenice na rejon Skelana. Sa obnovom hrama krenulo se još 1995. godine a kompletni radovi su završeni  2007. godine kada je hram osveštan. U blizini ove svetinje na arheološkom nalazištu postoje temelji crkve iz četvrtog, petog i šestog veka. Matične knjige se vode od 1940. godine a one starije su izgorele tokom Drugog svetskog rata. Pri crkvi postoji i parohijski dom koji je izgrađen osamdesetih godina prošloga veka. 

Crkvenu opštinu Skelani krasi i Crkva Svete Trojice koja se nalazi u mestu Toplica. Ova svetinja je podignuta u neposrednoj blizini mesta gde je nekada postojala stara pravoslavna crkva podignuta u 14. veku. Nova crkva je izgrađena zahvaljujući entuzijazmu, želji i upornosti nekolicine ljudi poreklom iz Toplice koji su poželeli da ponovo ožive svoj kraj. Temelji crkve su osveštani 2008. godine a zvanično je otvorena na praznik Trojice 2010. godine uz prisustvo velikog broja ljudi iz svih delova Republike Srpske ali i Srbije. U mestu Božići podignut je Hram Rođenja Svetog Jovana čija je  gradnja započela u avgustu 2011. godine. U blizini ove svetinje se nalazi izvor za koji narodno predanje kaže da je lekovit i da ima isceliteljsku moć.

Nedaleko od Skelana, u mestu Krnjići izgrađena je Crkva Svetog proroka Ilije. Gradnja prvobitne crkve započeta je 1760. godine dok je gradnja današnje svetinje sa radovima započela 1913. godine. Prema predanju, na tom mestu je ranije postojala mala crkva koju su izgradili Srbi kada je Karađorđe proterao Osmanlije iz ovog kraja. U blizini sela postoji područje poznato pod nazivom Ćelije, u okviru kojeg se nalaze istorijski značajni lokaliteti Zvečci, Zidice i Crkvice. Crkva u Krnjićima je teško oštećena 5. jula 1992. za vreme trajanja rata prilikom napada neprijateljskih snaga na ovo srpsko selo.

Skelani su područje od posebnog istorijskog, društvenog, simboličkog i kulturnog značaja za naš narod i našu tradiciju. Sam geografski položaj ovog mesta dodelio mu je ulogu da spaja, povezuje, ukršta, integriše...stoga je dužnost svakog od nas da posetimo ovo mesto, da se upoznamo sa njegovim lepotama i osobenostima, sa slavnom prošlošću...naša je obaveza da uvek i iznova podsećamo i sa velikim pijetetom govorimo o herojskim podvizima tog časnog naroda, o njihovoj istrajnosti, o žrtvi, snazi, volji i hrabrosti jer upravo su ljudi ovog kraja vekovima unazad ispisali mnoge zlatne stranice naše slavne istorije na šta smo svi veoma ponosni.

Piše: Igor Mitić